عوارض دیررس چشمی ناشی از گاز خردل و ارتباط آن با شدت عوارض دیررس پوستی، تنفسی، خونی و ایمونولوژیک

چکیده هدف: ارزیابی ارتباط بین عوارض دیررس چشمی گاز خردل با عوارض دیررس پوستی، تنفسی، خونی و ایمونولوژیک در 40 جانباز شیمیایی با درصد مسمویت قابل توجه. روش پژوهش: مطالعه بر روی 40 جانباز شیمیایی در استان خراسان با سابقه تاییدشده از مسمومیت شدید با گاز خردل گوگردی و 35 مرد سالم به عنوان شاهد، انجام شد. معاینه چشم‌پزشکی و پوستی و اسپیرومتری برای همه بیماران به عمل آمد. شدت عوارض چشمی، پوستی و تنفسی در هر یک از جانبازان به چهار درجه (از خفیف تا شدید) طبقه‌بندی شد. شمارش سلول‌های خونی، آنالیز فلوسایتومتری، اندازه‌گیری ایمونوگلوبولین‌ها و کمپلمان‌های سرم در بیماران و در گروه شاهد انجام گردید. متغیرهای هماتولوژیک و ایمونولوژیک بین گروه شاهد و بیمار با استفاده از آزمون آماری Mann-Whitney مقایسه شدند. با استفاده از آزمون Spearman’s rank correlation شدت عوارض چشمی با شدت سایر عوارض بالینی و نیز متغیرهای هماتولوژیک و ایمونولوژیک مقایسه شد. یافته‌ها: بیماران همگی مرد با متوسط سنی 8/9±8/43 سال بودند که 16 تا 20 سال پس از مواجهه با گاز خردل مورد مطالعه قرار گرفتند. عوارض چشمی عمده عبارت بودند از تورتوزیتی عروق (15 درصد)، ایسکمی لیمبوس (5/12 درصد)، کدورت قرنیه (10 درصد)، واسکولاریزیشن قرنیه (5/7 درصد) و نقص اپی‌تلیوم قرنیه (5 درصد). در گروه جانبازان، مقادیر گویچه سفید، گویچه قرمز، هماتوکریت، IgM، 3C و درصد مونوسیت‌ها و لنفوسیت‌های +3CD به طور معنی‌داری (042/0P<) بالاتر و درصد یاخته‌‌های کشنده طبیعی (natural killer cells) به طور معنی‌داری (006/0 P=) پایین‌تر از گروه شاهد بود. متغیرهای هماتولوژیک و ایمونولوژیک هیچ‌گونه ارتباط معنی‌داری با شدت عوارض چشمی نداشتند. مقایسه شدت عوارض بالینی در پوست، چشم و دستگاه تنفس نشانگر وجود ارتباط معنی‌دار بین عوارض چشمی و ریوی (043/0 P= و 322/0 r=) بود. نتیجه‌گیری: اگرچه گاز خردل در بلندمدت باعث ایجاد عوارض سیستمیک متعدد از جمله عوارض چشمی، ریوی، هماتولوژیک و ایمونولوژیک‌ می‌شود؛ عوارض چشمی، پوستی و تنفسی عمدتاً ناشی از اثرات موضعی گاز خردل می‌باشند و ارتباطی با شدت عوارض ایمونولوژیک و هماتولوژیک ندارند. · مجله چشم‌پزشکی بینا 1384؛ دوره 11، شماره 2: 221-213.